Bakopa i gotukola ‑ zastosowane i suplementacja w praktyce

Pochodzenie

Gotu kola (Centella asiatica), zwana również brahmi lub wąkrotą azjatycką, jest używana od tysięcy lat w Chinach, Indonezji oraz Indiach jako lekarstwo na wiele dolegliwości, np. jako wsparcie leczenia ran (stosowana zarówno miejscowo, jak i doustnie) lub do wspierania laktacji. Jej nazwa może być tłumaczona jako „fontanna zdrowia”. Jest to roślina wieloletnia, należąca do selerowatych. Ciekawostką jest fakt, że również słonie spożywają gotu kolę. 
Bakopa drobnolistna (Bacopa monnieri), znana także pod nazwą jalabrahmi, tradycyjnie była stosowana w Chinach i Indiach, szczególnie w celu poprawy funkcji kognitywnych czy redukcji zmęczenia, również u dzieci. Należy ona do rodziny babkowatych i rośnie na wielu kontynentach. Składnikami aktywnymi bakopy są bakozydy A i B, bakosterole i bakozyny. Jest prawdopodobnie najsilniejszym ziołowym nootropikiem (substancją poprawiającą pracę mózgu). 
Gotu kola i bakopa są w swoim działaniu bardzo podobne i często stosowane zamiennie lub razem. Nazwa brahmi jest często używana na określenie mieszanki właśnie tych dwóch roślin.

Gotu kola 

Ma mniej udowodnionych korzyści niż Gotu kola – badania naukowe. Warto zaznaczyć, że większość badań została przeprowadzona na zwierzętach lub na wyizolowanych komórkach (in vitro), więc nie wszystkie dobroczynne właściwości rośliny mogą się sprawdzić na żywym ludzkim organizmie. 
Wpływ na mózg – gotu kola zapobiega stanom lękowym u ludzi, a wpływając na CREB i zwiększając BDNF, może poprawiać pamięć, co udowodniono u ludzi starszych. Dodatkowo może być stosowana w zaburzeniach snu, w tym w bezsenności. U myszy zwiększa poziom dopaminy, noradrenaliny oraz serotoniny, co może przekładać się na lepszą koncentrację, motywację czy nastrój. Może działać także neuroprotekcyjnie (badania na szczurach). W badaniach in vitro chroniła komórki nerwowe przed negatywnym wpływem amyloidu beta (który przyczynia się do choroby Alzheimera). 
Pozostałe zastosowanie – gotu kola ma znaczny wpływ na produkcję kolagenu, może przełożyć się na zdrowie skóry, włosów czy naczyń krwionośnych. Badania na ludziach pokazały, że wspiera zdrowie naczyń krwionośnych w cukrzycy typu drugiego, jednocześnie zmniejszając opuchliznę. Badania na szczurach pokazały korzystny wpływ na wzrost włosów. Może być także stosowana w przypadku łuszczycy (badania in vitro). Badania na zwierzętach i badania in vitro wykazały pozytywny wpływ gotu koli na leczenie ran, oparzeń i pozytywny wpływ na likwidowanie cellulitu czy rozstępów. Co ciekawe, wiele osób poleca stosowanie gotu koli przez dłuższy czas (co najmniej pół roku) na nadmiar skóry powstający po odchudzaniu, jednak trudno znaleźć na to obiektywne dowody naukowe.
Układ pokarmowy – może się sprawdzić w przypadku wrzodów żołądka (badania na szczurach), zmniejsza stany zapalne i stres oksydacyjny (jak większość ziół), działa przeciwnowotworowo (badania in vitro – podobne oddziaływanie stwierdzono u wielu innych przebadanych ziół, jednak oczywiście trudno stwierdzić, czy przełoży się to na organizm ludzki), może zapobiegać skrzepom (badania na szczurach), działa także przeciwwirusowo (in vitro). 

Bakopa

Bacopa monnieri – ma znacznie więcej potwierdzonych właściwości, szczególnie pod względem pozytywnego wpływu na pamięć (dużo badań na ludziach, przeważnie starszych lub z demencją – i w tych wypadkach jest bardzo skuteczna). Co ciekawe, porównanie badań nad żeń-szeniem, modafinilem i bakopą na zdrowych, młodych osobach z grupą placebo wykazało, że bakopa w wielu problemach z pamięcią działa skuteczniej niż dwa powyższe suplementy. Badania na dzieciach wykazały, że zmniejsza objawy ADHD, pomaga także kontrolować objawy dysleksji u dzieci. Wykazuje silne działanie ochronne na mózg – chroni go przed stanami zapalnymi, poprawia krążenie krwi do mózgu, może zapobiegać bólom głowy, zwiększać poziom acetylocholiny czy chronić przed toksynami – badania głównie na zwierzętach i in vitro, jednak kilka z nich odnosi się do ludzi. Badania na szczurach pokazały korzystny wpływ w przypadku pląsawicy Huntingtona, choroby Alzheimera i choroby Parkinsona. Pod tym względem bakopa jest uważana za swoisty „nawóz” dla mózgu, wpływając korzystnie na jego działanie i strukturę oraz dodatkowo działając ochronnie. 

• Zastosowanie dla mózgu – bakopa jest jedną z najlepiej przebadanych, najskuteczniejszych i najbezpieczniejszych substancji nootropowych, która – jak widać – z powodzeniem jest stosowana zarówno u dzieci czy dorosłych, jak i osób starszych. 
• Pozostałe zastosowanie – jak inne zioła, działa przeciwzapalnie i antyoksydacyjnie, jednak wykazano to w badaniach na zwierzętach i in vitro. Działa ona adaptogennie – zmniejsza poziom stresu i kortyzolu (badania na zwierzętach). Warto zwrócić uwagę, że bakopa – podobnie jak inne adaptogeny – nie będzie „zbijać” zbyt niskiego poziomu kortyzolu, ponieważ działa adaptogennie. Zmniejsza także zmęczenie u szczurów, co odnotowują również osoby stosujące bakopę. Ponadto wykazuje działanie uspokajające – zarówno u dzieci, jak i zwierząt. Badania na kobietach po menopauzie wykazały, że zmniejsza poziom cholesterolu, trójglicerydów, ciśnienie krwi i działa korzystnie na bezsenność. Nie musi się to odnosić do mężczyzn i do młodszych kobiet. Działa ochronnie na serce – zarówno na komórki samego serca, jak i na poziom tlenku azotu, wpływając na krążenie krwi (brak badań na ludziach). Może działać immunostymulująco, m.in. na poziom immunoglobulin A i G (IgA i IgG). Na szczurach wykazano korzystne działanie w cukrzycy – pod względem poziomu cukru we krwi, kontroli masy ciała czy glikogenu. Ma również bardzo szerokie zastosowanie przeciwbakteryjne, przeciwwirusowe i przeciwgrzybicze (badania in vitro) – na Helicobacter pylori, gronkowca złocistego, Candidę, przecinkowca cholery, kropidlaka czarnego czy salmonellę, jednak w żadnym wypadku nie traktowałbym jej jako skutecznej i jedynej terapii na te infekcje – tego typu zastosowanie stanowi raczej ciekawostkę.

Podobnie jak gotu kola, bakopa ma szeroko udowodnione działanie przeciwnowotworowe, jednak większa liczba badań została wykonana in vitro –na komórkach zarówno zwierzęcych, jak i ludzkich. Kilka z nich wykazało takie działanie na zwierzętach, ale również traktujmy tę wiedzę bardziej jako ciekawostkę.
Bakopa może wpływać korzystnie na jelita – zarówno w przypadku biegunek, jak i zespołu jelita drażliwego, jednak stosowanie jej na pusty żołądek lub w zbyt dużych dawkach może wywołać niekorzystną reakcję ze strony przewodu pokarmowego.
U dżdżownic wykazano, że bakopa przedłuża życie. Dodatkowo wpływa korzystnie na poziom aldehydu malonowego, który jest markerem stresu oksydacyjnego i na poziom lipofuscyn, które zarówno u zwierząt, jak i u ludzi gromadzą się w ciele wraz z wiekiem. Ponadto wykazano jej korzystny wpływ na wątrobę, nerki, alergię (komórki tuczne), gorączkę i ból, ochronę przed dymem papierosowym, zdrowie skóry, działanie zapobiegające drgawkom oraz podnoszące poziom hormonów tarczycy – dokładnie T4. Wszystko to zostało potwierdzone na zwierzętach, przede wszystkim na szczurach.
Co ważne, gotu kola i bakopa nie są stymulantami i rzadko efekty odczuwane są doraźnie (może poza problemami ze snem) – przeważnie trzeba stosować zioła codziennie przez dłuższy czas (około ośmiu tygodni), aby poczuć jakieś zmiany. Dlatego polecam je bardziej uzupełniająco na pamięć, koncentrację czy strukturę mózgu. Bardzo często łączy się je również ze środkami działającymi bardziej doraźnie, jak chociażby racetamy.

Potencjalne skutki uboczne

Gotu kola właściwie nie wywołuje efektów ubocznych, jednak bardzo rzadko mogą pojawić się bóle głowy, nudności czy niskie ciśnienie krwi, a kremy z gotu kolą mogą powodować pieczenie. Wpływa ona na metabolizm wielu leków, w tym opioidów czy beta-blokerów, dlatego łączenie jej z lekami i innymi suplementami warto skonsultować ze specjalistą.
Bakopa jest bardzo dobrze tolerowana przez ludzi, jednak może powodować problemy z przewodem pokarmowym. Jedno badanie na szczurach wykazało, że wpływa niekorzystnie na produkcję spermy, a efekt zniknął po zaprzestaniu zastosowania. Odradzałbym stosowanie bakopy w trakcie starania się o dziecko.

Zastosowanie w praktyce

W zależności od celów oba suplementy możemy stosować w różnych dawkach i o różnych porach. Zarówno gotu kola, jak i bakopa mogą być zażywane rano, po południu lub przed snem. Zanim jednak zaczniemy przyjmować je późno wieczorem, warto najpierw sprawdzić reakcję przy podaży w ciągu dnia, ponieważ możemy odczuć działanie pobudzające. Stosowanie przed snem dotyczy szczególnie gotu koli, jeżeli stosujemy ją na bezsenność i problemy ze snem.
Osobiście stosuję gotu kolę zamiennie z bakopą stale od ponad roku i po około dwóch miesiącach rzeczywiście odczułem pozytywny wpływ na pamięć i pracę mózgu, dlatego myślę, że zostaną one w mojej stałej suplementacji na długo.

Dawki

Standardowe dawki gotu koli to około 2000–5000 mg ekstraktu niestandaryzowanego. W przypadku standaryzacji te dawki będą się znacznie różnić. Mówiąc o gotu koli, rzadziej badano ekstrakty standaryzowane, ale w przypadku działania przeciwlękowego i poprawiającego kognicję ekstrakt był standaryzowany do zawartości 5% azjatykozydów w dawce 750 mg.
Bakopę stosuje się w dawkach 750–1500 mg ekstraktu z liści lub około 300 mg ekstraktu standaryzowanego na 55% bakozydów.
Tutaj warto zwrócić uwagę, że standaryzacja ekstraktu jest niezwykle ważna pod względem zawartości składników aktywnych i tak naprawdę jakości suplementu. Ekstrakt standaryzowany, jak sama nazwa wskazuje, mówi nam, ile mamy konkretnego składnika aktywnego – może to dotyczyć jednej lub kilku substancji. Przykładowo ekstrakt z liści bakopy może zawierać nawet 5% bakozydów, które są składnikami aktywnymi – takiego proszku musielibyśmy użyć znacznie więcej. Standaryzacja ekstraktu daje nam punkt odniesienia, gwarancję jakości oraz skuteczności. Dodatkowo, nawet jeżeli...