Colostrum zwiększa szczelność bariery jelitowej

Błona śluzowa zbudowana jest z nabłonka, na powierzchni którego znajdują się: warstwa śluzu oraz fizjologiczna flora bakteryjna. Komórki błony śluzowej są ułożone ściśle obok siebie. Jeśli równowaga błony śluzowej jelit zostaje z jakiegoś powodu zaburzona, dochodzi do jej nieszczelności: przestrzenie między komórkami nabłonka się powiększają, w wyniku czego ze światła jelit przedostają się do organizmu również większe cząsteczki, które nie powinny przekroczyć bariery błony śluzowej. 

Rozszczelnienie bariery jelitowej zaczyna być uważane za jedną z najważniejszych przyczyn wielu występujących obecnie chorób. Problem ten dotyczy w różnym stopniu przeważającej części populacji ludzkiej. Choć zjawisko nieszczelnego jelita jest tak powszechnym i naukowo potwierdzonym stanem mogącym prowadzić do patologii, to jest ono bardzo rzadko diagnozowane. Osoby nim dotknięte często bezskutecznie szukają przyczyny przewlekłej choroby, nie wiążąc symptomów z działaniem układu pokarmowego. 

Rozszczelnienie bariery jelitowej zaczyna być uważane za jedną z najważniejszych przyczyn wielu występujących obecnie chorób.

Problem może rozpocząć się od podrażnienia lub stanu zapalnego błony śluzowej przewodu pokarmowego, od toksycznego uszkodzenia śluzówki, od poważnej dysbiozy (zakłócenia stanu i składu flory jelitowej) lub od nadmiernego uwalniania czynnika odpowiedzialnego za fizjologiczną kontrolę przepuszczalności jelit, czyli zonuliny. W wyniku tych zdarzeń bariera jelitowa ulega osłabieniu, a nienaturalnie duże odstępy pomiędzy komórkami nabłonka jelita cienkiego umożliwiają przenikanie do krwi substancji antygenowo czynnych lub toksycznych, co nie byłoby możliwe w przypadku zdrowych jelit. Przenikające do krwiobiegu zbyt duże cząsteczki działają niekorzystnie na wiele organów i tkanek: skórę, mięśnie, stawy, narządy wewnętrzne oraz mózg. W wyniku tego nasze narządy zaczynają nieprawidłowo pracować: rozwijają się choroby o charakterze autoimmunologicznym i alergicznym związane z nadwrażliwością, występuje zwiększone ryzyko zapaleń w ścianie jelita, co może wiązać się z rozwojem takich chorób jak choroba Leśniowskiego-Crohna lub wrzodziejące zapalenie jelita grubego (colitis ulcerosa). Innym patologicznym skutkiem nadmiernej przepuszczalności jelit jest napływ toksycznych składników pokarmu do tkanek obwodowych, ze szczególnym uwzględnieniem wątroby, która najczęściej jako pierwsza pada ofiarą takiej toksyczności. W związku z powyższym ochronę oraz regenerację naszej wątroby powinniśmy zacząć od przywrócenia homeostazy przewodu pokarmowego, a nie od niej samej.

Zwiększona przepuszczalność bariery jelita cienkiego, zwana także zespołem tzw. cieknącego/nieszczelnego jelita, jest coraz powszechniej uznawana za jedną z istotnych przyczyn większości chorób cywilizacyjnych. Jest to o tyle ważne, że przez długi czas medycyna akademicka nie uznawała tej jednostki za potencjalną przyczynę pogorszenia stanu zdrowia, co skutkowało między innymi brakiem wiarygodnych metod umożliwiających jej zdiagnozowanie. Tymczasem rozszczelnienie nabłonka jelitowego pełniącego w naszym organizmie zarówno rolę bariery, jak i filtra otwiera niejako „wrota” do przenikania do wnętrza naszego organizmu nie tylko niestrawionych cząstek pokarmowych, co prowadzi do rozwoju utajonych reakcji na pokarmy (tzw. nietolerancji pokarmowych), także przez nieszczelną barierę jelita cienkiego przenikać mogą także toksyny pochodzące z żywności oraz mikroorganizmy (bakterie, grzyby) bądź fragmenty ich ścian komórkowych, aktywujące układ immunologiczny. W konsekwencji dojść może do endotoksemii oraz rozwoju stanu zapalnego, zarówno miejscowego – jak i ogólnoustrojowego. 

Bariera jelitowa – budowa i funkcje

Bariera jelitowa nie jest jednolitym tworem, a raczej zbiorem elementów doskonale współdziałającym ze sobą w stanie zdrowia. Jej rolą jest zapewnienie selektywnej przepuszczalności po to, aby do układu krwionośnego przedostawały się tylko składniki neutralne, nieszkodliwe i niezbędne dla funkcjonowania organizmu, czyli odpowiednio rozłożone substancje odżywcze, elektrolity i składniki mineralne. Sprawnie działająca bariera zatrzymuje na powierzchni jelita wszelkie substancje szkodliwe i toksyczne, czyli drobnoustroje, toksyny i inne antygeny. Do trzech wiodących funkcji bariery jelitowej zaliczyć więc należy funkcję odżywczą (selektywne wchłanianie składników pokarmowych, płynów i elektrolitów) oraz odpornościową i ochronną (hamowanie przenikania mikroorganizmów, toksyn i innych związków obciążających organizm do jego wnętrza). 

Na całość bariery jelitowej składają się: mikrobiota (czyli bakterie jelitowe, bytujące w naszym przewodzie pokarmowym), warstwa śluzu, sIgA (wydzielnicza immunoglobulina A, czynnik chroniący przed kolonizacją błon śluzowych przez drobnoustroje chorobotwórcze), enterocyty (komórki nabłonka jelita cienkiego, element mechaniczny bariery), ścisłe połączenia pomiędzy enterocytami (zonulina, okludyna, klaudyna, warunkujące selektywną przepuszczalność bariery), kępki Peyera, komórki M, APC oraz limfocyty (elementy układu odpornościowego w przewodzie pokarmowym).

Czynniki uszkadzające barierę jelitową

Niestety, w obecnych czasach na barierę jelitową działa szereg czynników szkodliwych, co dotyczy szczególnie mieszkańców krajów wysokorozwiniętych, do których zaliczyć należy także Polskę. 

Dla prawidłowego funkcjonowania bariery jelitowej konieczne jest prawidłowe i harmonijne współdziałanie wszystkich wymienionych elementów składowych. Dzięki takiej współpracy wszelkie potencjalnie szkodliwe substancje docierające do jelit ze środowiska zewnętrznego (m.in. z pokarmem, spożywanymi napojami) są zatrzymywane na powierzchni bariery, a następnie eliminowane z organizmu. Niestety, w momencie gdy choć jeden z elementów opisywanego filtra przewodu pokarmowego ulega zniszczeniu, wcześniej czy później struktura i funkcja całej bariery ulega zaburzeniu. W konsekwencji po pewnym czasie rozwija się tzw. zespół jelita przesiąkliwego (Leaky Gut Syndrome – LGS), czyli częściowa lub całkowita utrata zdolności selekcji i kontroli nad elementami, które przenikają ze światła jelita do naszego układu krwionośnego. Przez pewien czas od momentu uszkodzenia bariery wszelkie przenikające przez nią cząsteczki są eliminowane i neutralizowane przez układ odpornościowy, którego zdolności buforowe niestety wcześniej czy później się kończą. Z tego względu we krwi (która jest płynem pierwotnie jałowym) pojawiają się nie tylko niestrawione cząsteczki pokarmowe (prowadzące do rozwoju niepożądanych reakcji na pokarmy), ale także mikroorganizmy czy elementy toksyczne. Powoduje to aktywną odpowiedź układu odpornościowego, którego celem jest wyeliminowanie z układu krwionośnego wszelkich antygenów, bez względu na fakt, czy jest to raczej nieszkodliwy pokarm czy toksyna. Odpowiedź układu odpornościowego jest równoważna z powstaniem stanu zapalnego. Istotnym jest fakt, iż im silniej przepuszczalna jest bariera jelitowa, tym do krwi przenika większa ilość niestrawionych cząstek pokarmowych i toksyn. W konsekwencji rozwija się coraz silniejszy stan zapalny, obejmujący kolejne organy i tkanki. 

Większość z nas nie zdaje sobie nawet sprawy z faktu, iż chroniczny stan zapalny rozwijający się w efekcie uszkodzenia bariery jelitowej może być przyczyną rozlicznych dolegliwości, nierzadko pozornie niepowiązanych z przewodem pokarmowym, takich jak zmiany skórne, problemy ze strony przewodu pokarmowego (biegunki, wzdęcia, zaparcia, bóle brzucha), migrena, zespół chronicznego zmęczenia, depresja, cukrzyca typu 2, nadciśnienie tętnicze, pogorszenie formy psychicznej i fizycznej, otyłość i nadwaga, a także wiele innych. Z objawami tymi pacjenci żyją niejednokrotnie przez wiele lat, bezskutecznie próbując ustalić przyczynę występujących dolegliwości. Kluczowym jest fakt, iż spożywanie coraz to nowych leków, jedynie maskujących bądź łagodzących objawy, powoduje często dalszą degradację bariery jelitowej i narastanie objawów. 

Diagnostyka zespołu jelita przesiąkliwego

Testy oceniające barierę jelitową cieszą się sporą popularnością – należy jednak zaznaczyć, iż nie wszystkie z nich cechują się wystarczającymi parametrami diagnostycznymi (czułością i swoistością). Problemem jest także spora liczba ograniczeń wielu z tych analiz, co uniemożliwia ich praktyczne wykorzystanie w diagnostyce zespołu zwiększonej przepuszczalności jelitowej. Na chwilę obecną zonulina oraz stosunek laktulozy do mannitolu stanowią najskuteczniejsze metody diagnostyczne LGS. 

Leczenie zespołu nieszczelnego jelita

Leczenie zespołu nieszczelnego jelita jest często bardzo trudne i długotrwałe. Do najważniejszych elementów terapii należą: 

• unikanie toksyn (pleśnie, cukier, alkohol, narkotyki), 
• eliminacja z diety produktów spożywczych, które mogą być przyczyną dolegliwości (wobec testów nietolerancji pokarmowych IgA- oraz IgG-zależnych), 
• poprawa równowagi mikroflory jelit (probiotyki, prebiotyki, dieta), 
• zmniejszenie stanu zapalnego jelit, 
• regeneracja błony śluzowej jelit, 
• utrzymanie kortyzolu w ryzach, eliminacja stresorów.

Elementami najczęściej wykorzystywanymi w terapii zmniejszenia przepuszczalności jelitowej są: probiotyki wieloszczepowe, lizozym, maślany mikronizowane, laktoferyna oraz colostrum.

Colostrum – budowa i funkcje 

Colostrum (siara) jest wydzieliną gruczołu mlekowego ssaków powstającą w ostatnim okresie przed porodem i w pierwszych dniach po porodzie. Colostrum jest więc pierwszym pokarmem nowonarodzonego ssaka. Jest to mieszanina wielu składników o zróżnicowanych parametrach masy, właściwościach fizycznych, chemicznych i biologicznych. Siara to gęsta, żółta ciecz o odczynie lekko kwaśnym (pH 6,4), różniąca się znacznie od mleka. Siara najwyższą wartość posiada w pierwszym dniu laktacji. Poziom czynnych biologicznie składników siary ulega w kolejnych godzinach i dniach po porodzie dużym zmianom. Dlatego pozyskanie wczesnych frakcji siary nabiera szczególnego znaczenia praktycznego. Siara zawiera ponad 250 związków chemicznych o prawie 40-krotnie zwiększonym udziale biologicznie aktywnych składników – w porównaniu z mlekiem, takich jak: hormony, enzymy, poliamidy, pochodne kwasów nukleinowych, pochodne aminokwasów i inne. Zawiera również substancje bakteriostatyczne, w tym: immunoglobuliny, laktoperoksydazy, lakteniny, laktoferynę, lizozym i leukocyty. 

W skład colostrum wchodzą także wyjątkowo łatwo przyswajalne, o dużej koncentracji witaminy oraz związki mineralne. Substancje zawarte w colostrum nie występują w tak wysokiej koncentracji w żadnym innym produkcie pochodzenia naturalnego. Colostrum posiada właściwości odżywcze, energetyczne i ochronne. Ssaki przychodzą na świat w stanie hipogammaglobulinemii i przy obniżonej aktywności immunologicznej, co w zetknięciu z florą bakteryjną i drobnoustrojami chorobotwórczymi czyni je szczególnie podatnymi na infekcje. Dopiero colostrum matki przekazuje im immunoglobuliny i inne substancje odpornościowe, chroniąc przed zakażeniem. Colostrum stymuluje również czynności systemu odpornościowego, pozwalającego na wytworzenie własnej, swoistej odporności czynnej. Przeciwciała siary, przenikając do krwioobiegu, chronią noworodka przed infekcją jelit, dróg oddechowych, zewnętrznych błon śluzowych. Poza działaniem systemowym colostrum wykazuje swoiste przeciwbakteryjne oraz przeciwwirusowe działanie miejscowe w przewodzie pokarmowym.