Probiotyki i nietolerancje pokarmowe w sporcie wyczynowym

Przewód pokarmowy jest bardzo często tzw. „słabym ogniwem” u osób uprawiających sport w aspekcie wyczynowym. Wynika to z faktu nakładania się wielu czynników działających negatywnie na jelito w codziennym życiu sportowca. Wymienić tu należy z pewnością:

• intensywny wysiłek fizyczny i związany z tym stres oksydacyjny i stan zapalny,
• bogatą w białka zwierzęce dietę,
• częste stosowanie niesteroidowych leków przeciwzapalnych w celu uśmierzenia bólu i kontuzji potreningowych, 
• długoczasowy stres psychiczny, o znacznym nasileniu,
• nadużywanie leków łagodzących objawy tzw. refluksu żołądkowo-jelitowego (inhibitory pompy protonowej),
• antybiotykoterapia związana z często nawracającymi infekcjami,
• częste zakażenia przewodu pokarmowego, związane z koniecznością podróżowania do krajów o niższym standardzie higienicznym.

Wymienione czynniki generują zaburzenia w pracy przewodu pokarmowego, przede wszystkim z uwagi na działanie uszkadzające mikroflorę jelitową, co prowadzi do uszkodzenia bariery jelitowej i rozwoju następczych niepożądanych reakcji na pokarmy (tzw. utajone alergie pokarmowe IgA- i IgG-zależne, zwane potocznie nietolerancjami pokarmowymi). Opisywane zaburzenia rozwijają się stopniowo, przez kilka miesięcy, a nawet lat. Z tego też względu objawy nieprawidłowego funkcjonowania przewodu pokarmowego również przyjmują charakter postępujący, wpływając ostatecznie na pogorszenie formy psychofizycznej i samopoczucia pacjenta. 

Pierwszymi objawami uszkodzenia jelita są najczęściej: bóle brzucha, biegunki, wzdęcia lub zaparcia (dające obraz kliniczny zespołu jelita nadwrażliwego), zaburzenia trawienia i wchłaniania, pogorszenie odporności skutkujące częstymi, nawrotowymi infekcjami (co można z łatwością wytłumaczyć, gdyż ok. 70% komórek immunokompetentnych zlokalizowanych jest w jelicie), zespół amotywacji oraz chronicznego zmęczenia utrudniający podnoszenie formy psychofizycznej i poprawę osiąganych w sporcie wyników. Wymienione problemy raportowane są u znacznej grupy sportowców wysokiego wyczynu. Z tego względu dla kompleksowej profilaktyki lub leczenia dolegliwości gastrycznych u sportowców należy zwrócić baczną uwagę na kondycję przewodu pokarmowego, a kiedy objawy na to wskazują – wykonać szczegółową diagnostykę nadwrażliwości na pokarmy oraz odbudować uszkodzoną mikroflorę jelitową za pomocą probiotyków celowanych.

Utajona reakcja na pokarmy

U zawodników sportowych szczególnie często obserwuje się występowanie utajonych reakcji na pokarmy, których objawy pojawiają się po kilkunastu godzinach, a nawet po kilku dniach od spożycia nietolerowanego pokarmu. Mowa o szeroko dyskutowanych w aspekcie sportu wyczynowego nadwrażliwościach na pokarmy, związanych z wytwarzaniem swoistych przeciwciał IgA i IgG. Są one powszechnie utożsamiane z nietolerancjami pokarmowymi, natomiast zaznaczyć należy, iż rozwijająca się reakcja angażuje układ immunologiczny, co oznacza, że należy traktować ją jako alergię. Podstawowym problemem związanym z utajonymi reakcjami na pokarmy jest wspomniane opóźnienie pomiędzy spożyciem alergizującego pokarmu a występowaniem pierwszych objawów (zakłada się, iż przedział czasowy występowania utajonych reakcji na pokarmy wynosi 8–96 godzin). Co więcej, reakcje te są praktycznie niemożliwe do samodzielnego zdiagnozowania, gdyż ich objawy są wysoce niespecyficzne i raczej niekojarzone z alergią. 

Objawy utajonych reakcji na pokarmy: 

•     zaburzenia kondycji psychofizycznej, 
•     zaburzenia nastroju, 
•     problemy skórne, 
•     otyłość lub niedowaga, 
•     problemy ze strony przewodu pokarmowego, 
•     migreny, 
•     zespół chronicznego zmęczenia,
•     idiopatyczne bóle mięśni i stawów, 
•     nasilenie stanu zapalnego w chorobach z autoagresji 
•     i szereg innych.

Wymienione objawy mogą być skorelowane z szeregiem innych jednostek chorobowych, pozornie niezwiązanych ze spożytym pokarmem. Z tego względu kluczową kwestią jest wdrożenie odpowiednej diagnostyki niepożądanych reakcji na pokarmy u sportowców wysokiego wyczynu, którzy obserwują u siebie opisane objawy. 

Bariera jelitowa

Czynnikiem spustowym rozwoju nietolerancji pokarmowych jest uszkodzenie tzw. bariery jelitowej zlokalizowanej w jelicie cienkim. Wspomniana bariera pełni bowiem rolę filtra. Jej główną funkcją jest rozpoznawanie czynników potencjalnie szkodliwych dla organizmu i zatrzymywanie ich na powierzchni śluzówki jelita, dzięki czemu nie przenikają one do układu krwionośnego i są wydalane z organizmu. Przy sprawnie funkcjonującej barierze jelitowej do wnętrza organizmu przepuszczane są tylko i wyłącznie odpowiednio rozłożone cząsteczki pokarmowe, natomiast niewystarczająco rozłożone białka pokarmowe, konserwanty, dodatki do żywności, barwniki, bakterie, grzyby i inne czynniki zakaźne są na barierze zatrzymywane. Niestety, na barierę jelitową każdego dnia działa wiele czynników uszkadzających. Z tego względu utajone reakcje na pokarmy mogą być udziałem nawet ponad 50% ludności krajów wysoko rozwiniętych. Sport wyczynowy, z uwagi na generowanie stanu zapalnego i towarzyszącego mu stresu wolnorodnikowego, jest jednym z najsilniej uszkadzających ową barierę ochronną czynników. W konsekwencji, po utracie zdolności kompensacyjnych, bariera traci swoją zdolność do selektywnej przepuszczalności, co powoduje masowy przepływ niewystarczająco strawionych cząsteczek pokarmowych do krwiobiegu i rozwój objawów nadwrażliwości na pokarmy. Innymi słowy utajone reakcje na pokarmy są wynikiem utraty wybiórczej szczelności bariery jelitowej, czyli rozwoju wspomnianego uprzednio zespołu jelita przesiąkliwego (LGS, ang. leaky gut syndrome). 

Mikrobiota jelitowa

Istotnym elementem opisywanej bariery jest mikrobiota jelitowa. Z tego względu rozwój dysbiozy (zaburzenie równowagi bakteryjnej w jelicie) jest czynnikiem silnie predysponującym do pojawienia się niepożądanych reakcji na pokarmy, zwanych powszechnie nietolerancjami pokarmowymi. U osób z uszkodzoną barierą jelitową niewystarczająco strawione pokarmy przenikają ze światła jelita do układu krwionośnego, co powoduje odpowiedź układu immunologicznego (aktywacja układu dopełniacza, wydzielanie cytokin prozapalnych, rozwój stanu zapalnego). Ma to na celu eliminację znajdującego się we krwi antygenu pokarmowego, w mechanizmie analogicznym do zwalczania infekcji bakteryjnych czy wirusowych oraz eliminacji substancji toksycznych. Konsekwencją rozwoju opisywanych reakcji na pokarmy jest rozwój szeregu dolegliwości, takich jak: wzdęcia, zaparcia, mdłości, refluks żołądkowo-jelitowy, bóle brzucha, zaburzenie pracy układu immunologicznego (nawracające infekcje górnych dróg oddechowych, zapalenie zatok, zakażenie skóry). 

U pacjenta z utajonymi reakcjami na pokarmy koniecznością jest więc nie tylko wdrożenie diety eliminującej nietolerowane pokarmy, ale także odbudowa uszkodzonej mikroflory jelitowej za pomocą probiotyków. Korzyści z ich stosowania są wielokierunkowe. Z jednej strony probiotykoterapia jest kluczowa dla uszczelnienia bariery jelitowej, co jest podstawą w eliminacji przyczyn nietolerancji pokarmowej. Z drugiej strony bakterie probiotyczne mają udowodnione działanie w kompleksowej poprawie stanu zdrowia, co ma o...