Podczas gdy normalne poziomy prolaktyny nie są niczym nadzwyczajnym, hiperprolaktynemia powoduje wiele problemów, m.in. niepłodność, obniżenie kondycji psychicznej i problemy hormonalne. Stan ten może być wynikiem licznych chorób i zaburzeń, najczęściej jednak wywołany jest przez nadmierny stres, choroby tarczycy czy stosowanie hormonalnych środków dopingujących.
Prolaktyna jest uznawana za hormon wieloczynnościowy o jednym z najszerszych zakresów działań fizjologicznych w porównaniu z innymi hormonami.
Stymulacja produkcji mleka następuje po porodzie, umożliwiając utrzymanie na podwyższonym poziomie prolaktyny, podczas gdy progesteron i estrogen ulegają znacznemu obniżeniu – są szybko usuwane z organizmu kobiety już w 3–4 dobie po porodzie. W procesie produkcji mleka prolaktyna wraz z kortyzolem i insuliną działają synergistycznie, pobudzając geny kodujące białka mleka. Wspólnie stymulują pobieranie różnych aminokwasów i glukozy oraz syntezę białek mleka, tłuszczów, cukru, spermidyny i fosfolipidów, które są niezbędne do produkcji mleka. U matek karmiących piersią prolaktyna jest głównie wydzielana w odpowiedzi na stymulację sutków i piersi przez niemowlę. Ssanie przez dziecko blokuje wydzielanie podwzgórzowej dopaminy, która normalnie hamuje prolaktynę. Powoduje to gwałtowny wzrost stężenia prolaktyny we krwi, a następnie raptowny spadek po zakończeniu karmienia. Zbyt długie karmienie piersią może negatywnie oddziaływać na matkę karmiącą, ponieważ wysoki poziom prolaktyny może sprzyjać procesowi osteoporozy ze względu na eksport wapnia do mleka matki.
Badania na szczurach wykazały obniżenie zachowań seksualnych u samców z wysokim poziomem prolaktyny.
Generalnie u ludzi wysoki poziom prolaktyny wiąże się z zachowaniami pielęgnacyjnymi i rodzicielskimi, a także reakcjami psychosomatycznymi, które zwiększają opiekuńczość. Z kolei u kobiet wysoki poziom prolaktyny może zarówno zwiększać, jak i zmniejszać pożądanie seksualne, ale zależy to od różnych czynników.
Natomiast badania na szczurach wykazały obniżenie zachowań seksualnych u samców z wysokim poziomem prolaktyny.
U kobiet ciężarnych odpowiedni poziom prolaktyny wspomaga rozwój mózgu płodu przez tworzenie powłok mielinowych na aksonach w mózgu. Wspomaga również neurogenezę u matki i jej płodu oraz tolerancję immunologiczną płodu w czasie ciąży, przyczynia się ponadto do rozwoju płuc płodowych.
Wpływ prolaktyny na hormony żeńskie jest różny. Z jednej strony zwiększa ona stężenie progesteronu, który pomaga w utrzymaniu ciąży, z drugiej zaś strony jej anormalnie podwyższony poziom podczas ciąży niesie ryzyko poronienia. Dodatkowo wysokie stężenie prolaktyny podczas karmienia piersią zmniejsza płodność, chroniąc kobietę przed zajściem w kolejną ciążę, więc najczęściej przyczynia się ona do niepłodności żeńskiej.
Podwyższony poziom prolaktyny może obniżać poziom estrogenu, natomiast estrogen stymuluje wydzielanie i produkcję prolaktyny u kobiet. U mężczyzn podwyższony poziom prolaktyny wpływa na obniżenie testosteronu, ponieważ wysokie stężenie prolaktyny hamuje wydzielanie GnRH, zmniejszając w ten sposób hormon luteinizujący (LH) i hormon folikulotropowy (FSH).
Idealny poziom prolaktyny u mężczyzn wynosi 5–15 ng/ml (minimum to 3 ng/ml), a u kobiet 5–23 ng/ml. Poniżej dolnych wartości referencyjnych stwierdza się problemy ze zbyt niskim poziomem prolaktyny.
Hiperprolaktynemia
Zbyt wysoki poziom prolaktyny nazywany jest hiperprolaktynemią. Rozróżnia się hiperprolaktynemię czynnościową i spowodowaną gruczolakami przysadki. Hiperprolaktynemia to stan, który coraz częściej występuje u kobiet (i prawdopodobnie otyłych mężczyzn) i odnosi się do anormalnej nadprodukcji prolaktyny.
Prawidłowa prolaktyna powinna wynosić poniżej 25 ng/ml u kobiet i poniżej 15 ng/ml u mężczyzn. Badanie powinno się wykonywać bezwzględnie na czczo, w godzinach porannych, najlepiej po 24-godzinnej abstynencji seksualnej. Wyniki powyżej 50 ng/ml wskazują na hiperprolaktynemię czynnościową, powyżej 100 ng/ml – na mikrogruczolaka przysadki.
Podstawowym badaniem, które pozwala na wykluczenie gruczolaka, jest badanie poziomu prolaktyny przed podaniem i godzinę po podaniu metoklopramidu – jest to substancja, która powoduje wzrost wydzielania prolaktyny. W normalnych warunkach poziom prolaktyny powinien wzrosnąć sześciokrotnie w stosunku do wartości początkowej, wyższe wyniki wskazują na hiperprolaktynemię czynnościową, a brak istotnego przyrostu po podaniu metoklopramidu może wskazywać na mikrogruczolaka przysadki mózgowej. W takich wypadkach wymagana jest dalsza diagnostyka, polegająca na wykonaniu rezonansu magnetycznego lub tomografii komputerowej.
Tabela 1. Przyczyny hiperprolaktynemii
| Fizjologiczne | Ciąża Laktacja Stosunek płciowy Stres Ćwiczenia fizyczne |
| Jatrogenne | Neuroleptyki: fenotiazyna, haloperidol, risperidon Leki przciwdepresyjne: trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne, inhibitory monooksydazy, inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny Leki dopaminolityczne: przeciwwymiotne, metoklopramid, domperidon Leki przeciwnadciśnieniowe: metyldopa, werapamil Inne: estrogeny, opioidy, cymetydyna |
| Patologiczne | Prolaktynoma Przerwanie szypuły przysadki: nieczynne hormonalnie gruczolaki przysadki, sarkoidoza, gruźlica, histiocytoza, limfocytarne zapalenie podwzgórza Idiopatyczne: hiperprolaktynemia niezwiązana z obecnością guza |
| Różne | Pierwotna niedoczynność tarczycy Zespół policystycznych jajników Uszkodzenie ściany klatki piersiowej (np. wirus opryszczki, oparzenia) Niewydolność wątroby i nerek |
Źródło: podyplomie.pl
Hiperprolaktynemia czynnościowa zakłóca pulsacyjne wydzielanie LH i jego amplitudę, co prowadzi do zahamowania wzrostu pęcherzyków jajowych i owulacji. Spada również synteza i wydzielanie estradiolu. W tym momencie najczęściej wzrasta poziom ACTH, katecholaminy i kortyzolu.
Pod wpływem nadmiernego stresu dochodzi do wzrostu stężenia CRH, który stymuluje wydzielanie beta-endorfiny, co w podwzgórzu powoduje zahamowanie sekrecji dopaminy i prowadzi do wzrostu prolaktyny.
Hiperprolaktynemia u kobiet może powodować:
- niepłodność, problemy z zajściem w ciążę,
- niski poziom estrogenu i progesteronu,
- nieregularne miesiączki, brak owulacji,
- zmęczenie,
- bóle głowy,
- nudności,
- zawroty głowy,
- problemy ze wzrokiem, suchość oczu,
- niskie libido,
- mlekotok.
Prolaktyna wykazuje działanie immunostymulujące przez zahamowanie negatywnego wyboru autoreaktywnych limfocytów B, zahamowanie apoptozy i zwiększenie przeciwciał przeciw własnym tkankom. Prolaktyna promuje odpowiedź Th1
przez zwiększenie wydzielania IFN gamma, co sprzyja stanom zapalnym i zaburzeniom funkcjonowania komórek Treg. Jednak niedobór prolaktyny może powodować niedobór odporności. Wysoki poziom prolaktyny koreluje z wysokim poziomem estrogenów, które hamują wydzielanie dopaminy umożliwiającej obniżenie poziomu prolaktyny.
Nadmiar prolaktyny jest również jednym z ważnych czynników w rozwoju i przebiegu wielu chorób autoimmunologicznych. Pacjenci z wysoką prolaktyną mają skłonność do nadmiernego przyrostu masy ciała, a normalizacja poziomów prolaktyny za pomocą aktywatorów dopaminy...
To wydanie dostępne jest tylko dla Prenumeratorów
- 6 wydań magazynu "Body Challenge"
- Dodatkowe artykuły niepublikowane w formie papierowej
- Szybki wgląd do filmów instruktażowych oraz planów treningowych i dietetycznych
- Dostęp do wszystkich archiwalnych wydań magazynu oraz dodatków specjalnych
- ...i wiele więcej!
