W Polsce rozpoznanie cukrzycy tego typu następuje średnio po 6–7 latach trwania choroby, kiedy jest ona już zaawansowana, ponieważ objawy narastają stopniowo. Większość osób nie jest nawet świadoma tego, że zwiastują chorobę. W momencie rozpoznania zazwyczaj już dochodzi do powikłań naczyniowych i nie tylko. Ocenia się, że w naszym kraju liczba osób z cukrzycą jest podobna do liczby przypadków jeszcze nierozpoznanych.
Podstawowym i wspólnym elementem zaburzenia metabolicznego w cukrzycy jest hiperglikemia z jednocześnie towarzyszącą niezdolnością wykorzystania glukozy przez tkanki obwodowe. Zjawisko to jest patologicznym oraz toksycznym stanem dla organizmu, który prowadzi do wielu następstw, jak na przykład zmiana szybkości przepływu w kłębuszkach nerkowych oraz siatkówce (prowadząc tym samym do mikroangiopatii), w śródbłonku naczyń krwionośnych. Przyczynia się również do procesu nieenzymatycznej glikacji wielu białek ustrojowych (podstawowy mechanizm niekorzystnego oddziaływania krążącego we krwi nadmiaru cukru), która zachodzi samoistnie, a podstawowym parametrem, który decyduje o jego szybkości jest aktualne stężenie glukozy we krwi. Wszystkie te procesy prowadzą do wielu powikłań, takich jak: nadciśnienie tętnicze, zaburzenia funkcji nerek, zmiany w obrębie oczu oraz mięśnia sercowego. Zaburzenia w wykorzystaniu glukozy skutkują również rozwojem powikłań neurologicznych obejmujących układ autonomiczny, np. neuropatia czuciowa czy ruchowa.
Cukrzyca typu II jest chorobą o nie do końca znanej jak dotąd, niejednorodnej etiologii. Wiadomo natomiast, że bezpośrednie jej przyczyny to na pewno otyłość – zwłaszcza brzuszna, dieta obfitująca w wysoko przetworzone produkty, zawierająca duże ilości cukru, niska aktywność fizyczna czy też stosowanie niektórych leków – w szczególności sterydów. Literatura wskazuje, że podstawowymi zaburzeniami homeostazy organizmu występującymi w cukrzycy typu II jest insulinooporność oraz zmniejszone wydzielanie insuliny. Mimo że czynnik genetyczny odgrywa ważną rolę w jej powstaniu, to wykazano, iż szczególnie duże znaczenie w powstaniu cukrzycy tego typu mają czynniki środowiskowe.
Wysiłek fizyczny a cukrzyca typu II
Ze względu na niedostateczne wydzielanie insuliny lub oporność tkanek na nią, komórki mięśniowe oraz tłuszczowe nie są w stanie wykorzystać glukozy znajdującej się we krwi, co w konsekwencji prowadzi do braku dostarczenia podstawowego substratu do produkcji energii, a w następstwie do odebrania tego sygnału jako „stan głodu”. Skutkuje to tym, że oprócz hamowania syntezy białek dochodzi również do ich degradacji. W konsekwencji procesy te skutkują zmniejszeniem masy mięśniowej. Między innymi z tego względu ćwiczenia z wykorzystaniem obciążenia będą wskazane w leczeniu cukrzycy typu II. Oprócz tego, że wysiłek fizyczny zapobiegnie procesowi katabolizmu białek, dodatkowo korzystnym efektem będzie pozytywny wpływ na układ krążenia. Powszechnie wiadomo, że wysiłek fizyczny obniża spoczynkową oraz wysiłkową częstość skurczów serca czy też prowadzi do wzrostu objętości wyrzutowej oraz maksymalnej pojemności minutowej serca, natomiast poprawa kondycji naszego serca to nie jest wszystko, w czym może pomóc. Ponadto zmniejsza insulino-oporność i aktywność katecholamin modyfikuje profil lipidowy antyaterogennie (jak wiadomo wskaźnik aterogenności określa wzajemne stosunki pomiędzy lipidami a jego podwyższone wartości zwiększają ryzyko rozwoju chorób układu krążenia), zmniejsza nasilenie procesów krzepnięcia krwi, przyczynia się do wzrostu aktywności układu antyoksydacyjnego oraz poprawia wysycenie krwi tlenem.
Efektem aktywności fizycznej będzie zwiększenie insulinowrażliwości, wzrost utylizacji glukozy w organizmie oraz szereg innych, pozytywnych skutków dla organizmu chorego na cukrzycę typu II.
Zjawisko powysiłkowego zwiększenia insulinowrażliwości może utrzymać się nawet przez kilkanaście dni – nie znaczy to jednak, że trening można wykonać z taką częstością – najlepszym rozwiązaniem będzie wykonywanie ćwiczeń siłowych około 3 razy w tygodniu. Opierając się na badaniach grupy Dunstana i Castaneda, można zaproponować zestaw ćwiczeń polegający na wykonaniu indywidualnie ułożonego programu treningu siłowego o umiarkowanym nasileniu. Powtarzać go można 2–3 razy w tygodniu, obejmując w ten sposób główne grupy mięśniowe. Ten sam rodzaj wysiłku kontynuowany przez dłuższy czas prowadzić będzie do zwiększenia ekspresji GLUT 4 – jak wiadomo, ten transporter odpowiedzialny jest za transport glukozy w komórkach tkanki tłuszczowej oraz w mięśniach.
Bad challenge
Należy pamiętać, że zbyt krótki wysiłek o charakterze oporowym doprowadzi do zmniejszenia wychwytywania i usuwania glukozy oraz stężenia glikogenu w aktywnych mięśniach.
Wpływ rodzaju wykonywanego treningu na organizm u chorego z cukrzycą typu II
Zwiększenie obciążeń w treningu zamiast uprawiania jednostajnego, długotrwałego wysiłku o niskiej intensywności będzie na pewno dobrym rozwiązaniem w tej jednostce chorobowej, co niejednokrotnie obserwowałam u swoich podopiecznych. Wiadomo, że obciążenia zwiększamy stopniowo do poziomu umiarkowanego – literatura mówi o pułapie tlenowym rzędu 40–60% oraz akcji serca w granicach 55–69% maksymalnej częstotliwości, natomiast większość trenerów zapewne zgodzi się, że podopieczni chętnie przekraczają te granice. Należy jednak pamiętać, że w niektórych przypadkach przy wysiłkach bliskich wartościom maksymalnym dochodzi do wzmożonego wydzielania hormonów o działaniu przeciwnym do insuliny, co w konsekwencji może u cukrzyków prowadzić do przedłużonej hipoglikemii. Dlatego tak ważna jest świadomość indywidualnego typu reakcji na wysiłek fizyczny w czasie wspomagania terapii cukrzycy treningiem, dodatkowo trener powinien uważnie śledzić przebieg treningu i starannie dobierać rodzaj wykonywanych ćwiczeń oraz obciążenie. American College of Sport Medicine zaleca pacjentom cierpiącym na cukrzycę wykonywanie ćwiczeń oporowych w każdym przypadku, kiedy nie ma ku temu przeciwwskazań.
Przed podjęciem współpracy należy wnikliwie ocenić stan zdrowia pacjenta. Ważna jest ocena kardiologiczna i – jeśli jest to konieczne – można również poprosić podopiecznego, aby wykonał EKG wysiłkowe, istotne jest też stężenie cukru we krwi, które nie może przekraczać 300 mg/dl. Dodatkowo należy wziąć pod uwagę choroby towarzyszące cukrzycy oraz ich wpływ na podjęcie wysiłku fizycznego przez podopiecznego, np. nefro...
